Antrakt: o smokach

Smok to jedna z najważniejszych istot w mitologii chińskiej i chyba najbardziej charakterystyczne zwierzę kojarzone z Chinami.

W kulturze Zachodu Smok nie ma dobrych notowań. Widziano w nim ciemiężyciela dzieci, zagrożenie dla dziewic czy podstępnego strażnika skarbów. Jego popularność wynikała stąd, że kumulował w sobie wszelkie zło, a jego głównym zadaniem życiowym było zostać zabitym przez świętego Jerzego albo przez jakiegoś innego świętego czy bohatera, jak Beowulf czy Sigurd, którzy tym samym stawali się ucieleśnieniem tryumfu dobra nad złem.

Paolo Ucello - Św. Jerzy walczący ze smokiem

 

Na Wschodzie to mityczne stworzenie traktowano zgoła odmiennie – chiński smok utożsamiany jest z dobrocią i szczęściem; był gwarantem powodzenia i symbolem dobrze rozumianej władzy. Od czasów panowania dynastii Han (206 p.n.e. do 220 n.e.) reprezentował potęgę cesarza, którego nazywano „Synem Smoka”. Tron imperatora był nazywany „Smoczym Tronem”, a wizerunki smoka ozdabiały cesarskie szaty i wszelkie jego insygnia. Podobizny smoków malowano na ścianach cesarskiego pałacu, rzeźbiono na meblach, tkano w jedwabiu, wyszywano na wachlarzach.

Do korzystania z wizerunku smoka prawo mieli także cesarscy dostojnicy. Istniał cały system kodowania informacji dotyczących ich rangi za pomocą smoczych pazurów. Najważniejszy, posiadający pięć szponów Smok, przynależał wyłącznie cesarzowi. Ministrom przypadł w udziale smok z czterema pazurami, zaś niżsi urzędnicy musieli się zadowolić takim z trzema szponami. Zwykli śmiertelnicy nie mieli w ogóle prawa posługiwać się tym szlachetnym symbolem (jednak obecnie Chińczycy ubóstwiają przeróżne wisiorki czy emblematy w kształcie smoka, wierząc, że napełnią ich pozytywną energią).

Z palcami smoków związana jest też legenda, która głosi, że pierwotnie wszystkie smoki pochodziły z Chin, a po ich opuszczeniu gubiły palce, tym więcej, im bardziej oddalały się od ojczyzny. Tak więc chińskie smoki mają po pięć palców na każdej stopie, koreańskie i indonezyjskie po cztery, a japońskie po trzy. Dlatego też smoki mogą istnieć jedynie w Chinach, Korei, Indonezji i Japonii, ponieważ gdyby chciały zapuścić się jeszcze dalej, zabrakłoby im palców.

Istnieje nieskończenie wiele wyobrażeń smoków. Jest on najczęściej przedstawiany w postaci podobnej do węża, jednak z łapami tygrysa i szponami orła. Ma pysk wielbłąda, a jego skóra pokryta jest łuskami karpia; rogi przypominają rogi jelenia, a uszy – uszy wolu. Chińskie smoki na ogół nie mają skrzydeł. Jako cudowna istota smok może przybierać kształt przeróżnych postaci. Może nawet stać się niewidzialny.

W kosmologii rozróżniano już dawniej cztery kategorie smoków: smoki nieba które symbolizują jego regenerującą siłę; smoki duchów, powodujące deszcz; smoki ziemi, władcy źródeł rzek i wreszcie smoczy strażnicy skarbów. Oprócz tego istniały wyobrażenia o czterech smoczych królach, z których każdy ma pieczę nad czwartą częścią mórz okalających ziemię.

smok z perłą symbolizującą grzmot

 

Smoki są silnie związane z wodą – władają wodospadami, rzekami i morzami i deszczem. Często podróżują na deszczowych chmurach. Na ilustracjach przedstawiane są też smoki, trzymające w pysku perłę, która symbolizuje grzmot. W tradycji ludowej wielką rolę odgrywają przede wszystkim „morskie” smoki. Smok-król mórz posiada wspaniały pałac, wypełniony po brzegi kosztownościami. Tam, pod powierzchnią morza, odwiedzają go szczęśliwcy, którzy czasem poślubiają jedną z jego córek.

Chiński smok jest zwierzęciem dobrodusznym – symbolem męskiej, zapładniającej siły przyrody (yang). Liczba przypisywana smokom to 9 – symbol spotęgowanej męskiej siły (3 razy 3). Szczególnie popularne powiedzenie brzmi: „smok ma dziewięciu synów, każdy innego rodzaju”. Jest to życzenie posiadania dzieci, składane młodej parze. W Chinach jest bardzo znany tzw. taniec smoka, który ma miejsce podczas ceremonii zaślubin w momencie, gdy młoda para opuszcza przyjęcie i udaje się do komnaty nowożeńców. Podczas tego tańca pojawia się wiele seksualnych podtekstów.

Smok jest pierwszym z „trzystu sześćdziesięciu zwierząt łuskowych” i piątym zwierzęciem chińskiego zodiaku. Jako jedno z czterech zwierząt przypisanych do stron świata zajmuje miejsce na wschodzie. Jest to strona, gdzie wschodzi Słońce, strona płodności, wiosennego deszczu i w ogóle deszczu. W tym wypadku nazywany jest „niebiesko-zielonym smokiem”, a jego przeciwieństwo to biały tygrys, władca zachodu i śmierci.

W tym przyrodniczym kontekście starożytni Chińczycy sytuowali smoka zimową porą pod ziemią. Jednak drugiego dnia drugiego chińskiego miesiąca smok wychodzi spod ziemi, wzbija się do nieba i wywołuje pierwszy grzmot i pierwszy deszcz. Wtedy można już uprawiać pola w Chinach Północnych. Jeszcze dziś chińska spo­łeczność w Marysville (Kalifor­nia) uroczyście obchodzi tego dnia wielkie „Święto Smoka”. Odpala się sztuczne ognie sym­bolizujące smoka, a kto znaj­dzie potem resztkę tych ogni, będzie miał w nadchodzącym roku szczęście.

Piątego dnia piątego miesiąca księżycowego rozpoczyna się w Chinach „Święto Smoczych Łodzi”. Dzień ten uznawany jest przez Chińczyków za najdłuższy dzień w roku.  Smocze łodzie to wąskie, długie, ozdobione postaciami smoków łodzie, których używa się do wyścigów. Czasem podczas takiego wyścigu któryś z mężczyzn wpadał do wody i topił się (dawniej niewielu Chińczyków umiało pływać); wówczas uznawano to za pożądaną ofiarę dla rzecznego boga-smoka, który w zamian obdarzał płodnością.

Smok występuje w wielu nazwach chińskich miejscowości, np. „Matka Smoka”, „Smocze Jezioro”, itp. Miasto Kowloon to „Miasto Dziewięciu Smoków”.

„Kości smoka” i „zęby smoka” to skamieniałe kości i zęby ssaków (dawniej także dinozaurów, znajdowane często na pustyni Gobi), z których – po zmieleniu – Chińczycy od wielu stuleci produkują leki, uznawane za panaceum na wszystkie dolegliwości.  Do dziś w Chinach sprzedaje się także lekarstwa z mielonych kości krokodyli lub ich tłuszczu, a jest to pozostałość wiary w cudowne właściwości smoczych organów.

 „Smoczą śliną” nazywano ambrę, bardzo kosztowne perfumy sprowadzane z krajów arabskich, a „smocze oczy” to małe słodkie owoce, nazywane po angielsku „longan”.

 

Rok Smoka 龙 - 1916, 1928, 1940, 1952, 1964, 1976, 1988, 2000, 2012, 2024

 

Ludzie urodzeni w roku Smoka są dobrego zdrowia, tryskają energią, długo żyją, łatwo się irytują, są niecierpliwi i zawzięci. Z drugiej strony są to osoby godne zaufania, szczere, odważne i pewne siebie. Pośród dwunastu znaków zodiaku są uważane za osoby najbardziej ekscentryczne. Każdy, kto ma do czynienia ze Smokiem, od razu wie, że jest on kimś wyjątkowym. To arystokrata w chińskim Zodiaku – silny i niezależny, ambitny i obowiązkowy, a przy tym obdarzony magnetyczną osobowością. Smok, gdy się czegoś podejmie zawsze doprowadza to do końca. Przy tym pociąga do działania innych, ma bowiem zdolności przywódcze. Zresztą wcale nie musi walczyć o władzę, on po prostu ją dostaje. Smok ma wszelkie predyspozycje, by zrobić karierę w każdej dziedzinie – polityce, wojskowości, nauce, sztuce. Jest perfekcjonistą i wymaga tego samego od innych. Zawsze stara się pokazać swoje pozytywne cechy, ale czasem przesadza ze swoją rolą jako błyszczącego przykładem.  Jako szef, Smok bywa bardzo trudny, bowiem łatwo traci panowanie nad sobą, jest uparty i egocentryczny, a przede wszystkim nie znosi jak coś zatrzymuje go po drodze do wyznaczonego celu. Smok chce być kochany w sposób szalony, wyjątkowy i wyłączny. Sam zaś ma skłonność do romansowania i nie lubi stabilizacji. Pasuje do osób urodzonych w Roku Szczura, Koguta, Węża lub Małpy.

Znani ludzie urodzeni w roku Smoka: generał Władysław Anders, Fryderyk Wielki, Fryderyk Nietzsche, Anatole France, G. B. Shaw, Lewis Caroll, Martin Luther King, Jacob Robert Oppenheimer,  Salvador Dalí, Christian Dior, John Gielgud, Kirk Douglas, Shirley Temple, Stanley Kubrick, Sergio Leone, Jim Jarmusch, Al Pacino, Martin Sheen, Chuck Norris, Bruce Lee, Faye Dunaway, Liam Neeson, Isabella Rossellini, Christopher Reeve, Keanu Reeves, Juliette Binoche, Sandra Bullock, Ennio Morricone, Placido Domingo, Yehudi Menuhin, Glenn Miller, Neil Diamond, Nancy Sinatra, Joan Baez, Herbie Hancock, John Lennon, Ringo Starr, Shakira, Witold Gombrowicz,  Jan Sztaudynger, Konstanty Ildefons Gałczyński, Władysław Hasior, Zbigniew Nienacki, Wojciech Cejrowski, Barbara Krafftówna, Jan Machulski, Bogusław Linda, Gabriela Kownacka, Krystyna Janda, Paweł Małaszyński, Agata Buzek, Natalia Kukulska, Agnieszka Chylińska, Wojciech Fibak, Władysław Komar, Jerzy Kulej, Marek Kamiński, Mariusz Pudzianowski, Jerzy Buzek, Zbigniew Brzeziński, Janusz Palikot oraz… Krystyna Pawłowicz :-)

 

Źródła: »Symbole chińskie« – Wolfram Eberhard (UNIVERSITAS 2007), »Słownik mitów i tradycji kultury« – Władysław Kopaliński (Oficyna Wydawnicza RYTM 2003), www.echiny.pl, www.tiens.pl, www.naturaity.pl, www.urbanzen.pl,